طراحی املا و راهبردهایی جهت رفع اشکالات املایی

تهیه و تنظیم : واحد انتشارات

تعریف املا

املا کلمه ای است عربی به معنی پر کردن ، از یاد چیزی نوشتن ، تقریر مطلبی تا دیگری آن را بنویسد به معنی رسم الخط و درست نویسی نیز آمده است.

به عبارت دیگر به نوشتار در آوردن صورت آوایی حروف، کلمات و جمله ها

دیکته کلمه فرانسوی است مطلبی که کسی بخواند و دیگری بنویسد .

ضرورت آموزش املا

چرا لازم است املا را در برنامه ی زبان آموزی داشته باشیم .

۱- تا رسم الخط را به فراگیران بیاموزیم و باعث ایجاد وحدت شود ( شناسایی رسم الخط فارسی )

۲- باعث تسهیل برقراری ارتباط نوشتاری می شود

۳- باعث تحکیم زیر بنای سواد آموزی می شود ( تحکیم سواد آموزی )

۴- به یادگیری دروس دیگر کمک می کند

۵- گفته ها به نوشته ها تبدیل می شود ( تبدیل گفتار به نوشتار )

۶- باعث تقویت مهارت های ذهنی و زبانی می شود.

( گوش دادن – نوشتن – خواندن – سخن گفتن – تقویت حافظه ی سمعی و بصری)

۷- باعث تلفظ درست می شود

اهداف آموزش املا

۱- آموزش درست نویسی کلمات رایج و مورد نیاز

۲- تشخیص اشکالات املایی و رفع آن ها

۳- تشخیص اشکالات روش های یاددهی و سعی در رفع آن ها

۴- ارزشیابی و تمرین آموخته ها

منشأ اشکالات املایی

منشأ اشکالات املایی برگرفته از سه حالت زیر است .

ادراک کلمه ( حافظه ی شنیداری )

بازشناسی کلمه ( حافظه دیداری (بینایی ))

بازنویسی کلمه ( حافظه ی حرکتی)

به عوامل بالا معلم، خانواده ، محیط آموزشی را نیز باید اضافه کرد.

انواع اشکالات املایی

۱- نارسا نویسی – رستم – رسم – اشتباهات

۲- وارونه نویسی و قرینه نویسی بابا –            -

3- ضعف حافظه ی دیداری نوشتن ( امو، هیله ) به جای عمو ، حیله

۴- ضعف در حافظه ی شنوایی – جا انداختن کلمات

۵- ضعف در توالی حافظه ی دیداری مادر – مارد

۶-  ضعف در حساسیت شنیداری ژاله – جاله

۷- بی دقتی ( عدم دقت ) گندم – کندم

۸- آموزشی خوراک ← خراک  کتاب امین ← کتابه امین

راهکارهای اشکالات املایی

الف-برای رفع نارسانویسی

۱- در اختیار قرار دادن روان نویس برای رسم خطوط

۲- تهیه وایت برد کوچک برای نقاشی و رسم خطوط

۳- اصلاح وضع نشستن کودک

۴- درست قرار دادن کاغذ و دفتر

۵- اصلاح قلم به دست گرفتن و انتخاب نوع مداد

۶- تقویت عضلاب انگشتان

۷- تقویت هماهنگی چشم با دست

ب) راهکار جهت رفع وارونه نویسی و قرینه نویسی

آموزش مفاهیمی مثل بالا، پائین – چپ – راست – جلو – عقب

که در ساعت ورزش می توان انجام داد دو قدم جلو بیا – یک قدم عقب برو – یک قدم به سمت راست و …

ج- راه های تقویت حافظه ی دیداری

۱- نشان دادن دو تصویر و بیان تفاوت و شباهت

۲- تصویر پیچیده نشان دادن و سوالات جزیی درباره آن پرسیدن

۳- چندکارت را نشان داده پس از مدتی یکی را بر می داریم تا او بگوید کدام بود.

۴- از بین کارت ها ویژگی یک کلمه را بیان می کنیم او بگوید کدام بود.

۵- کلمه را خیلی کوچک بنویسید او با ذره بین نگاه کند.

۶- با خودکار بی رنگ بنویسید پودر مدادرنگی روی آن بریزید و بمالید تا نمایان شود.

۷- کلمه را خیلی درشت بنویسد با گواش یا خمیر بنویسد.

۸- کلمات تعیین شده را از بین کلمات درهم پیدا کند .

۹- کلماتی که در مربع سمت راست وجود دارد در مربع سمت چپ پیدا کند.

۱۰- در هر گروه کلمه ای که با بقیه فرق دارد پیدا کند.

۱۱- هر دو کلمه را با هم مقایسه کند تفاوت و شباهت آن را بیان کند مثل ( اعداد – عدد )

( می گذارد – می گذارند )

۱۲- هر کلمه را به نصفه ی دیگرش وصل کند یا نصفه دیگر کلمه را بنویس . سپس کلمه را بصورت کامل دوباره بنویس

تصـ اذ       رت     یّت

صو   با        ویر      عث

۱۳- کلمه ی سمت راست را از بین کلمه های سمت چپ پیدا کن و دور آن خط بکش.

خوب                   جوب   چوب   خوب

کثیف                   کنیف   کشف   کثیف

دلپذیر          دلپذبر      دلپذیر   دلندنر

۱۴- کلمه های پایین را در جدول پیدا کن.

حامد          تفریح دعا      زحمت

د) راه های تقویت حافظه ی شنیداری

۱- تشخیص صداها از یک دیگر ( با صدای حیوانات گوناگون )

۲- دادن املا از صداهایی که دانش آموز به آن ها حساس نیست

۳- شنیدن انواع صدا با تن بالا، پایین

۴- پرهیز دادن از شنیدن صداهای بلند ( خانواده هر روز یک درجه تن صدای تلویزیون را کم تر کنند )

۵- گفتن چند کلمه پشت هم و تکرار آن، اول کلماتی که در ارتباط با هم باشند سپس کلمات

بی ارتباط

۶- بازگویی جمله ای که می گوییم .

۷- بازگردانی جمله به زبان خود.

۸- ادامه دادن کلمه تا جمله کامل شود

۹- چند فرمان می دهیم بچه ها پشت سرهم اجرا می کنند .

املاء از طراحی تا طراحی

۱) مطالعه و بررسی محتوای آموزشی

۲) هدف

۳) پیش بینی شرایط و امکانات

۱) تسلط معلم بر محتوا ، روان و درست خواندن متن املا

۲) تلفظ معلم، تلفظ صحیح آواها و واژه ها مطابق زبان معیار فارسی

۳) قبل از نوشتن توسط بچه ها معلم متن را یک بار بخواند تا دانش آموز کلیتی از متن بدست آورد.

۴) به صورت جمله خوانده شود. اگر جمله بلند است تبدیل به دو تا سه قسمت شود

( گروه اسمی و فعلی )

۵) ترکیبات اضافی، وصفی و فعل های مرکب با هم خوانده شود به طوری که استقلال معنایی آن ها حفظ شود.

۶) طوری بخوانیم که بچه ها علایم نقطه گذاری را بنویسند.

۷) نحوه استقرار معلم در کلاس     

8) توجه به دانش آموزان از نظر جسمی ، روحی و آموزشی

۹) آماده سازی عوامل محیطی برای نوشتن ( رفع موانع ارتباطی )

۱۰) صدای معلم هنگام گفتن دیکته کوتاه باشد، در این صورت معلم فعال نیست،

دانش آموزان برای بهتر شنیدن فعال هستند و برای تقویت حافظه ی شنیداری ، دانش آموزان باید فعال باشند.

۱۱) دیکته را آرام بگویید و یک بار بیش تر گفته نشود وقتی چهار بار تکرار می کنیم به شنوایی او لطمه زده ایم.

نکاتی دیگر

۱) شیوه های جمع آوری برگه ها یا دفاتر املا

۲) شیوه های تصحیح املا

۳) نمره گذاری و ملاک های تصحیح املا

۴) چگونگی استخراج اشکالات املایی و تعیین نوع آن ها

۵) توصیه ها و راهکارها برای رفع اشکالات

۶) برنامه ریزی برای آموزش مجدد

باز خورد : در صورت مشاهده ی اشکالات دنبال راهبرد و راهکار مناسب باشیم. به عبارت دیگر آسیب شناسی کرده و برنامه ریزی برای اصلاح اشکالات و صحیح نویسی انجام دهیم.

تلفظ و شکل دیداری کلمه : در مجاورت هم در ذهن دانش آموز ثبت می شود و اشکالات پایین می آید.

۱) آموزش نکات لازم برای خواندن و نوشتن

۲) ارزشیابی از آموخته از طریق تهیه و ارائه ی املا

۳) تصحیح املا و تعیین اشکالات املایی و نوع آن ها

۴) برنامه ریزی و اقدام برای آموزش مجدد و رفع اشکالات

۵) ارزشیابی مجدد

انواع املا

روش ها و راهبردهای متفاوت برای املا

۱- املای تقریری

۲- املای تصویری

۳- املای گروهی معلم می خواند یک نفر در گروه می نویسد دو نفر همیار می شوند

- یا یک خط را اولی ، خط دوم را نفر بعدی و خط سوم را نفر بعدی ، وقتی اولی

می نویسد در نفر دیگر همیار می باشند .

- یا افراد یک گروه روی تابلو می روند و افراد گروه دیگر جمله هایی می گویند تا آن ها بنویسند برای این که به همه برسد می توانید از گروه کلمه استفاده کنید افراد هر گروه می توانند عضو خود را در صحیح نویسی کمک کنند در پایان املا توسط گروه دیگر صحیح می شود – همزمان سه گروه بعد سه گروه دیگر، تا به کل کلاس برسد.

۴- املای کارتی – تعداد زیادی گروه کلمه که مربوط به درس می باشد روی کارت ها می نویسیم و بچه ها را به حیاط مدرسه می بریم کارت ها دست دانش آموزان می گردد آن ها با دقت می خوانند و به ذهن می سپارند سپس به کلاس آمده اول انفرادی ، بعد گروهی کلمات را می نویسند. گروهی که کلمات بیش تری نوشته برنده می شود.

۵- املا پا تخته ای – معلم متن املا را روی تخته می نویسد بچه ها یک بار می خوانند معلم تخته را پاک می کند و املا را می گوید تا دانش آموزان بنویسند .

۶- تلفیقی ( معلم ساخته ) از واژه های درس استفاده می کنیم و متنی می سازیم

می توانیم چند درس را با هم ترکیب کنیم و براساس کلمات آن متنی تنظیم کنیم.

۷- املای کامل کردنی می توانیم حروف را جا بیند ازیم مثل۱۰۰بون – دنا …… – فـ… ل تابستان

 می توانیم ۲۰ واژه ی مورد نظر از کتاب را در متن خالی بگذاریم و متن را به صورت پلی کپی در اختیار آنها قرار دهیم متن را می خوانیم به واژه ی مورد نظر که رسیدیم با تکرار ما بچه ها واژه را می نویسند املای بدون نقطه هم جز املای کامل کردنی می باشد.

۸- املا جدولی – وقتی بچه ها متن کتاب را خواندند از آن ها می خواهیم هر کس کلماتی را که فکر می کند مشکل است انفرادی یادداشت کند، سپس گروهی یادداشت کنند بعد روی تخته سر گروه  کلمات مشکل گروه خود را یادداشت می کند در پایان کلمات مشترک را به دست می آوریم و فعالیت تعیین می کنیم یا با آن ها جمله بسازند یا متنی تنظیم کنند .

۹- بازی بگرد و پیدا کن

تعدادی کلمه روی تابلو یا روی مقوا از قبل می نویسم و با طرح پرسش هایی از دانش آموزان می خواهم تا کلمه ی مورد نظر را از بین کلمه ها بیابند. بخوانند ، و آن را دوباره بنویسند ( انفرادی – گروهی )

الف) کلمه ای دو بخشی و تشدیددار

ب) کلمه ای تشدید دار و بدون نقطه

ج) کلمه ای که یک حرف آن دوبار تکرار شده و به معنی شریف و گرامی است.

د) کلمه ای که پنج حرف دارد دو حروف بخش اول آن بدون نقطه است

۱۰- نوشتن کلمات هم مفهومی ( دارای ارتباط معنایی ) شبکه ی واژگان

پاییز: برگ ریزان – سردی هوا – خش خش برگ – کوتاه شدن روزها – میوه های پاییزی

۱۱- مرتب کردن کلمات مشکل به ترتیب حروف الفبا

۱۲- تجزیه کلمات مشکل و کلمه سازی و جمله سازی با هر یک از اجزا

۱۳- نوشتن آن چه از درس به یاد دارند و بررسی نوشته ها در گروه ( از نظر املایی )

۱۴- پیدا کردن متن یا جمله های دارای کلمه ی خاص یا حروف خاص یا موارد خاصی از کتاب بخوانیم کلمات تنوین دار – تشدیددار – دارای نشانه (غ)

۱۵- طبقه بندی کردن چند شکلی

۱۶- جدول های متشابه و متفاوت

دو جدول هم اندازه که ترکیب های مختلف در آن نوشته شده است به دانش آموزان ارائه

می دهیم و از آن ها می خواهیم تا کلمه هایی را که در یکی از جدول ها نوشته نشده است پیدا کنند و دوباره بنویسند.

۱۷- پرسش هایی از متن درس تهیه کنید دانش آموزان پاسخ آن را از متن درس استخراج کند پاسخ از جملاتی باشند که در عبارت ، یا جمله مشکل دانش آموز است .

۱۸- جملات ناقص و ناتمام از متن درس انتخاب شود که کلمه ها و عبارات خاصی آن را کامل می کند که این امر هم موجب تقویت روحیه ی پژوهش و تحقیق می شود و هم توجه دانش آموز به ویژگی کلمه بیش تر جلب می شود .

۱- عزیزم کلمه های تعیین شده را از بین کلمات پیدا کن؛ و داخل خط بسته قرار بده.

                     مبعث                اثرش               لذیذ

معصومه     اثرش     علی   اثر    باعث    کثیف    دلپذیر    لذت   

                عادل    عبادت     جمع    مبعث    مسافرت    فراوان    صدای موج

۲- مانند نمونه کلماتی که در مستطیل  سمت چپ هست در مستطیل سمت راست در جای مناسبش بنویس.

     

 

3- هر دو کلمه را با هم مقایسه کنید و تفاوت آن ها را بنویسید.

می گذارد- می گذارند    ………………………………………………………

شجاع – شجاعی        ……………………………………………………….

اعداد- عدد               ……………………………………………………….

 

4-هر کدام از کلمه ها را در جدول پیدا کن و رنگ بزن.

صادق- اذان – گذاشت- کعبه

۵- با کلمات پراکنده در مستطیل یک جمله بنویس.

صابون        میوه ی         جمعه           می شود            کثیف              باعث

شروع         خوردن        معلّم           بیماری           صدف

 

منابع

- درمان اختلالات دیکته نویسی، نوشته دکتر مصطفی تبریزی ،انتشارات مدرسه

- روش های تقویت املا در دوره ی ابتدایی ، سید داود میر شفیعی،انتشارات رشد اندیشه

- روش تدریس املا، جوادفتح آبادی،  نشر صیانت

- جزوات آموزشی املا دوره های مدرسین فارسی

- مجلات رشد آموزش ابتدایی   سال تحصیلی ۷۸-۷۷

 - روش تدریس فارسی اول الی پنجم

- کتاب فارسی پایه اول الی پنجم