درمان اختلالات گفتار به زبان ساده

درمان اختلالات گفتار به زبان ساده

گروه آموزشی وتوانبخشی گفتاردرمانی مرکزآموزشی وتوانبخشی شهرستان بابل

دردرمان اختلالات گفتاری همواره جای خالی مطلب وجزوات که بهره گیری آنها،امرآموزش ودرمان را تسهیل می کند وبازتان ساده وقابل فهم برای عموم افراد توضیح می دهد،احساس می شده است.

وجوداینگونه تالیفات به خصوص درزمینه اختلالات تولیدی ودرمان آن در کود کان نه تنهابه گفتاردرمان هاکمک شایانی می کند بلکه به معلمین مدارس(عادی واستثنائی)وحتی والدین امکان می دهدکه درمنزل یا محیط های آموزشی با اطلاعات جامع وبیشتری واردعمل شوند.دراین مجموعه سعی شده است بازبانی بسیار ساده وروان وروشهای عملی واجرایی درمان اختلالات گفتاری به گفتاردرمان ها،دانشجویان گفتاردرمانی، معلمین مدارس استثنائی و والدین،تکنیکهای درمانی آموزش داده شود.

امیدوارم که این تالیف درانتقال مطلب به خوانندگان موفق گردد و راهنمایی بسیار مفید و سهیل الوصولی باشد و در دسترس همگان قرارگیرد.

ازآنجاکه گفتار،مهارتی بسیارپیچیده وظریف ونیازمند برنامه ریزی درسطوح عالی سیستم اعصاب مرکزی وانتقال پیام ها توسط اعصاب محیطی واجرای دقیق وماهرانه آن توسط عضلات مربوطه به دستگاه گفتاراست.

هرنوع عیب و نقضی دراین قسمت ها می تواند موجب ایجاد اختلال گفتاری شود. ازاین علل بطورکلی می توان تحت عنوان علل زیستی نام برد.اما ازطرف دیگرچون تقلید نقش بسیارعمده ای دررشد گفتاروزبان دارد،درنتیجه علل محیطی نیزمی تواند در ایجاد اختلالات تولیدی موثرباشد. گاهی نیزبا ترکیبی ازعلل زیستی وعلل محیطی درافراد مواجه هستیم.

ازجمله این علل می توان مواردزیررانام برد:

۱-ناهنجارهای ساختمان:شکاف کام –شکاف لب

ازعوامل مسئول بروزاختلال دراین افراد می توان به این موارد اشاره کرد:

A:ناهنجاری های دندانی موجود دراین افراد

B:نامتناسب بودن شکل ووضعیت ناحیه دهان برای تولید صحیح ومناسب صداها

C:محدودیت ونارسایی ساختمانی فیزیولوژیکی ناشی ازشکاف

D:عفونت های مکررگوش داخلی

۲-عیوب مربوط به دندانها

۳-ناهنجاریهای ساختمانی دیگرنظیرشکاف زبان گونه، کوتاهی بند زیرزبان،

بزرگی یا کوچکی غیرطبیعی زبان(زبان کودکان سندرم DOWN )کژریختی آرواره پائین

ب )اختلالات عصب شناختی:

اختلالات سیستم عصبی دراین قسمت قرارمیگیرد.مثل اختلال تولیدی افراد مبتلابه فلج مغزی که نتیجه اشکال درسیستم اعصاب محیطی ودرگیری عضلات تولید کننده گفتاراست.

ج)عقب ماندگی ذهنی:

افرادعقب مانده ذهنی باانواع اختلالات گفتاری مواجه هستند.درافرادعادی بین بهره هوشی ومفهوم بودن گفتار، همبستگی چندانی وجود ندارد، اما درافراد عقب مانده ذهنی ارتباط زیادی بین این دومشاهده می گردد.یعنی باپائین آمدن بهره هوشی این افراد، مشکلات گفتاری افزایش چشمگیری نشان می دهد.

د)اختلالات شنیداری:

تاثیرحس شنیداری برگفتاروزبان، برکسی پوشیده نیست.ازطرفی کودک تا هنگامی که گفتاراطرافیانش رانشنود نمی تواند گفتاررابیاموزد وازطرف دیگر درروند روشد گفتارنیازاست که هرشخصی با استفاده ازمسیرشنیداری ، گفته های خویش را مورد بررسی وتصحیح قراردهد.

تاثیرنقض شنیداری برمهارتهای تولیدی شخص، بستگی به شدت، نوع وزمان بروزاین نقض دارد.

مثلا"کودکی که دردوران زبان آموزی دچارنقیصه شنوائی شده، بسیار بیشتراز فردی که بعد ازسن کسب گفتارو زبان، بااین مشکل مواجه گشته است، دچار اختلال گفتاری خواهد شد.

از ویژگی های تولید ناشنوایان می توان به موارد اشتباه گرفتن هم خوان واک داربا جفت بی واک آن و یا برعکس (نظیرعوض کردن p/d/ با یکدیگر) اشکال درهماهنگی تولید ، جانشین کردن واج ها، سهولت درتولید واج های ابتدائی ودشواری درتولید واج های باانتهایی وهمچنین نقض درتولید واج هایی که تواترصوتی بالا دارند نظیرصدای/s/ اشاره کرد.

ه)علل محیطی:

همانگونه که گفته شد تقلید نقش اساسی دررشد وتکامل مهارت های تولیدی کودک دارد، به همین جهت کودکی که دریک محیط زبانی فقیرچه ازنظرکمی وچه ازنظرکیفی قراردارد(مانندکودکانی که والدین ناشنوا دارند واز نظرارتباطات اجتماعی محدودمی باشند) و یا کودکانی که انگیزه لازم برای محبت کردن را ازمحیط اطرافش کسب نمی کند، درکسب ورشد مهارتهای گفتاروزبان با مشکلاتی مواجه خواهد گشت.

انواع اختلالات تولیدی

حذف:

یا واج اصلا" تولید نمی شودیا واج انسدادی-چاکنایی/۲/جای واج حذف شده را پرمی کنند.

مانند:تولید واژه "سرد" یا "اماور" به جای "سماور"

جانشین سازی:

بجای واج هدف، یک صدای غیراستاندارد وغیرمشخص راتولید می کند.مثلا" /s/ س را بگونه ای تلفظ می کند که هوا ازبینی یا ازدوطرف دهان خارج می شود. گفتاردرمان به هنگام ارزیابی، تمام مواردی را که می تواندعلل اختلال تولیدی باشد وهمچنین مواردی را که شدت اختلال تولیدی به آنها بستگی دارد را مد نظرقرارمی دهد وازمجموع بررسی های به عمل آمده وهمچنین انگیزه کودک برای بهبودی، نگرش خانواده نسبت به مشکل کودک پیش آگاهی و روند درمان بیمارمشخص می شود.

به هنگام درمان اولین قدم درصورت امکان حذف یا کاهش شرایط نا مطلوب بیماراست مثلا" ارجاع بیمارکم شنوا جهت دریافت سمعک و با اصلاح محیط بیماردرصورت شرایط نا مطلوب وی.

سپس باشناخت دقیق وکامل ازمواردضعف وقوت بیماروبهره گیری ازتمام حواس وامکانات وی وبا ترکیبی ازروشهای گوناگون ومتنوع به درمان این گروه می پردازد.

آموزش تولید به شیوه مستقیم:

گاهی اشکالات تولیدی ازنظرشنیداری به حد نرمال نزدیک است. مانند تولید /s/ بین دندانی { نوک زبان ازبین دندانهای بالا وپائین بیرون می آید}  که از آموزش مستقیم به شکل نمایش استفاده می شود.دراین روش ازطریق نمایش، کودک را نسبت به حرکت اندام گویایی حین تولید صحیح هرصدا را حساس می کنند.

یعنی ازنظرشنیداری ودیداری، کودک درمعرض الگوی صحیح قرار می گیرد برای درمان وآموزش تولید اولویت درمان با آوایی است که حداقل اشکال را داراست.

روش سنتی درمان اختلالات تولیدی:

۱)آموزش شنیداری

۲)آموزش تولید

۳)تحکیم

آموزش شنیداری:

واج هدف را به کودک ارائه می کنیم. بعد ازاو می خواهیم واج هدف راشنید دستش را بالا ببرد. دربین واج ها گاهی واج هدف را می گوییم تا کودک تشخیص دهد. مثلا" به کودک می گوییم: هروقت صدای س راشنیدی دستت را ببربالا.

بعد واج ها را تولید می کنیم. ک ل م س ر ش س ف د س… و کودک وقتی آماده مرحله بعدی می شود که تمام واج های (س) را بدون خطا تشخیص دهد. درانجام این تمرین جلوی دهان باید یک مانع قراردهیم و یا پشت به کودک بنشینیم با این کارتحریک بینایی حذف می شود وبرتحریک شنیداری تاکید می گردد.درمرحله بعدی کودک باید بتواند واج هدف را ازواج مختل تشخیص دهد.

مثلا" کودک صدای (س )را( ش)می گوید ازاومی خواهیم که هروقت صدای (س) شنیدی دست راست را بالاببروهرصدای(ش) را شنیدی دست چپ را بالا ببروبعداین دوصدا را بدون نظم خاصی تولید می کنیم. س ش س س ش ش س ش .با اینکارکودک به مرحله ای می رسد که تلفظ خراب را تشخیص می دهد درمرحله بعد از کودک می خواهیم کلمه ایی را که درآن صدای (س) وجود دارد را تشخیص بدهد.

درمرحله ای که کودک بیشترین جواب صحیح را داد به آموزش تولید می پردازیم.

آموزش تولید:

دراین روش با تحریک تولیدویژُگیهای واج مورد نظررا با تحریک بینایی و شنیداری برای کودک آموزش می دهیم.

روش کلمه کلیدی:

یعنی کودک واج را هدف دربعضی کلمات درست تلفظ می کند ازاو می خواهیم که درآن کلمه ها به موقعیت زبان وحالت اندام گویایی خود دقت کند وهمان واج را درموقعیت های دیگربیان کند.

روش تقارب تدریجی:

دراین روش بتدریج بصدای مورد نظرنزدیک می شویم. مثلا" صدای (س) را بین دندانی تولید می کن از او می خواهیم به  آرامی نوک زبان را به به عقب ببرد وپشت دندانها قراردهد ودراین وضعیت صدای (س) را تولید کند.

روش اصلاح صدای یاد گرفته شده:

مشابه روش تقارب تدریجی است بااین تفاوت که یک دفعه فراگیری صورت می گیرد و با کمک یک صدای فراگرفته شده بصدای مورد نظر می رسیم. برای آموزش صدای (ش) ازصدای (س) استفاده می کنیم از کودک می خواهیم که بلافاصله بعد ازصدای (ش) صدای (س) را بگوید.

روش آموزش جایگاه تولید:

برای این روش لازم است که درمانگرازمختصه واج ها آگاهی کامل داشته باشد یعنی به تجزیه وتحلیل واج ها مسلط باشد واین آگاهی را به کودک منتقل کند.

تحکیم:

زمانی که کودک به واج مورد نظردست پیداکرده بتواند درتولید آن در واج هجا، واژه وجمله به توانایی لازم برسد.

انتخاب صدا:

اولویت باصدایی است که حداقل مشکل درآن وجود دارد وبه عبارتی صدایی که تاحدودی آنرا بلد است ودربعضی ازکلمات کلیدی بکارمی برد.

آموزش صدای (ب) (پ) /p//b/

برای آموزش باید به کودک یاد بدهیم که جهت تولید دولب  را به برساند اینکار را جلوی آینه، جهت تحریک بینایی وشنیداری انجام می دهیم. در(ب) تماس بین دولب نرم وآرام صورت می گیرد ولی از(پ) تماس به شکل انفجار صورت می گیرد که باکمک شمع یا فوت کردن خرده کاغذ به اویاد می دهیم بعد صدا را با وا که همراه می کنیم مثلا" پا پ پ پ پو پی به محض تولید هجا، هجاهای دیگروبعد کلمه را دنبال می کنیم.

آموزش تولید /t/و/d/    "د"   "ت"

پس ازآگاهی دادن به کودک وتربیت شنیداری ازکودک می خواهیم که درآینه خوب به دهان مانگاه کند. (روش تحریک شنیداری – بینایی)

بعدبه شکل اغراق آمیززبان خود را به پشت دندانهای بالا می زنیم وچندین بارتکرارمی کنیم وبعد دست کودک خود را نزدیک دهان خود قرارمی دهیم تا دستش واج /t/ راحس کند. (تحریک لمسی) ازشعله شمع، تکه های کاغذ، پر وحتی یک برگ کاغذ نیزمی توانیم استفاده کنیم.

برای آموزش واج /t/ ازیک تکه شکلات یا آدامس به پشت دندانهای پیشین بالا می چسبانیم وازکودک می خواهیم که نوک زبان را باتماس به شکلات بالاببرد وبعد با فشارنوک زبان را بیرون دهد. برای آموزش واکداری/d/ وبی واکی /t/ ازحس لرزش حنجره استفاده می کنیم. در/d/ حنجره مرتعش می شود ویا تفاوت دمیدگی راباشعله شمع به کودک نشان می دهیم با تولید صدای /t/ شعله شمع حرکت می کند ولی درصدای /d/ شعله شمع حرکت نمی کند.

۴-رشد وتمایز گذاری دقیق درالگوهای گفتاری:

دراین مرحله تمرینات پی درپی وشدید می باشددراین قسمت تمایزگذاری اجزاء ظریف وکاملا" مشابه در کلمات هدف می باشند مثل/S/،/s/ که نیازمند مهارت شنیداری دقیق می باشد.

درتمامی این مراحل تمرین جهت یابی صدایی گوش دادن ازراه دورنیزمورد استفاده قرارمی گیرد. ارائه یک صدای مارش که کودک هماهنگ با آن شروع به بازی ورقص نماید وقطع ناگهانی صدا به  کودک کمک می کند که وجود یاعدم عدم وجود صدا را تجربه کند.

آموزش کارهارت برای بزرگسالان:

ازآنجائیکه بزرگسالان مهارت های زبانی وگفتاری را کسب کرده اند بیشترین  مشکل آنها برروی تشخیص تشابه های ظریف اصوات می باشد.

۱-تمرین کلمات عبارت وجملات آموخته شده درحضورنیوز:

دراین تمرینات شدت نویز متفاوت میباشد و با کمترشدت نسبت بیمارباید توجه بیشتری را برای انجام وظیفه محوله معطوف کند. مثلا" ازکلماتی که شنیدن آنها برای بزرگسالان مبتلا به کم شنوائی مشکل می باشد استفاده می گردد./Sib ،Sib /

2-ارائه محرکات گفتاری درحضورگفتاررقابتی:

این جملات به ترتیبی انتخاب می گردد که ابتداء تفاوت مشخصی با یکدیگر ودارند درمراحل مشکل ترتمرینات،شدت جمله رقابتی اضافه شده وتشابه آن به پیام اصلی بیشترمی گردد.

۳-تمرینات مکالمهء تلفنی :

دراین تمرینات ازکلمه یاکلمات کلیدی استفاده می گردد. به این صورت که فرد باید به کلمه یاکلمات خاص که هدف تمرینات میباشد اشاره کند وآنهاراتشخیص دهد.

پیشنهاداتی جهت کاهش آبریزش دهانی

تمرین دهان:

توصیه می شود ازآئینه برای کمک به انجام تمرینها استفاده شود. ۲تا۳نوبت تمرین درروز به مدت ۱۰تا۲۰دقیقه برای هرنوبت (هرتمرین چند بار تکرارشود).

۱-دهان به آرامی چندین بار، باز وبسته شود مطمئن شوید لبها کاملا" بسته می گردد.

۲-لبها بمانند بوسیدن جمع شود وپس ازچند ثانیه مکث به حالت آزاد بر گردد. این تمرین چند بارانجام گیرد.

۳-لبها بمانند یک لبخند بزرگ به اطراف کشیده شودپس ازچند ثانیه به حالت آزاد درآید.

۴-متناوبا" چندبارلبهایش را جمع کند وسپس به عقب بکشد.

۵-درحالیکه دهان کاملا"بازاست کودک سعی کند لبها را جمع کند اما فک بسته نشود.

۶-لبها بسته وبه یکدیگرفشارآورند می توانید برای تقویت بسته ویک تکه کاغذ یا آسبلانگ را بین لبها قراردهید.

۷-دهان بازوزبان به بیرون آورده شود برای تقویت این حرکت می توانید کودک راتشویق کنید که زبانش رابه آب نبات چوبی یا آبسلانگ بزند.

۸-زبان به بیرون دهان آورده شده و به آرامی از یک گوشه به گوشهء دیگر برده  شود درصورتیکه کودک قادرنیست این حرکت را انجام دهد شمامی توانید بوسیله دستمال کاغذی یا باند تمیززبان کودک را بگیرید وبه چپ وراست حرکت دهید یا ازکودک بخواهید که زبانش رابیرون بیاورد وسپس شما بوسیله آسبلانگ زبانش را ازیک سمت به سمت دیگرهل بدهید.

۹-حرکت زبان ازسمت چانه به بینی مانند لیسیدن آب نبات چوبی.

۱۰-لیسیدن دورلبها. می توانید اطراف دهان کودک رابا مربا یا عسل بمالید.

۱۱-آسبلانگ (قاشقک چوبی) رانزدیک دهان کودک نگه دارید و ازکودک بخواهید که زبان را بیرون بیارود وسعی کنید با نوک زبان، قاشقک رابه بیرون فشاردهد. درحالیکه قاشقک بادست ثابت نگه داشته می شود.

۱۲-کمی عسل سفت را به سقف دهان کودک بمالید تا با کمک زبان آنرا پاک کند.

      آبریزش دهانی:

      کودک درتمام طول روز، هنگام صرف غذا ویا بدنبال آن ویا درزمان انجام حرکات Fine آبریزش دردهان دارد.

علت:

حس ضعیف درصورت

Toneپائین عضلات که موجب مشکل دربلع، بازماندن دهان وناتوانی درجمع کردن بزاق می شود.

کاهش کنترل کودک برروی بزاق هنگام فعالیت هایی که نیاز به تعادل دارند موجب آبریزش می شود.

درمان:

۱-استفاده ازمسواک برای حرکت زبان.

۲-برای تحریک گیرندهای زبان تکه های یخ را روی زبان قرارمی دهیم (برای جلوگیری ازسرخوردن یخ به داخل حلق آنها را درداخل باند یا نایلون فریزر میگذاریم.)

۳-استفاده متناوب ازگرما وسرما(یک لیوان آب سرد-یک لیوان آب گرم ویک قاشق غذا خوری تهیه می کنیم. قاشق را یکبارداخل آب سرد گذاشته وبعد روی زبان چند ثانیه نگه می داریم،سپس قاشق را داخل آب گرم گذاشته وبعد روی زبان می گذاریم این کار را متناوبا" چند بارتکرارمی کنیم.

۴-بمنظورتحریک گیرنده های حسی می توان ازغذاهای ترش، تند ومعطر و همچنین غذاهای بسیارمتراکم وغلیظ استفاده کرد.

۵-بازیهایی که همراه با لمس صورت، ضربه بصورت وبطورکلی تحریکات لامسه وحس عمقی برای تحریک عضلات لبهاوگونه ها است پیشنهاد می شود.

۶-می توان ازفعالیتهای مختلف مانند فوت کردن بصورت جهت افزایش آگاهی حسی استفاده کرد.

۷-درمورد دهان وصورت آگاهی ازفشاردادن وخشکی وخیسی لازم است.

۸-همچنین دادن تذکر شفاهی به کودک برای قورت دادن آب دهان به کنترل آبریزش دهانی کمک می کند.