مدیریت مهارت جرأت ورزی « نه » گفتن

مدیریت مهارت جرأت ورزی « نه » گفتن

مرضیه نظری (کارشناس کاردرمانی- کارشناس ارشد روانشناسی)

مهارت جرأت ورزی ؛

۱ – یعنی ، توانایی ابراز خود و حقوق خود بدون پایمال کردن حقوق دیگران .

۲ – یعنی ، جرات مندی ، ابراز وجود ، قاطعیت و مهارت نه گفتن .

۳ – یعنی ، گفتن نه یعنی اراده ، اقتدار و پافشاری روی حقوق خود و نشان دادن مخالفت بسته به آن چه مورد نظر ما نیست .

۴ – یعنی ، بدون پرخاشگری و با استفاده از راههای غیر مستقیم ابراز هیجانات کرده و تلاش کنیم تا حقوق مان را بدست بیاوریم و به راحتی از حق نگذریم – در عین حال افکار و احساسات خود را صریح بیان کرده و با اعتماد و منطق اگر با نظر جمع مخالف باشد بدون هیچ گونه بی احترامی نظرشان را بشنویم .

مثال عملی : من با تمام احترامی که برای شما قائلم اما بنا به دلایلی با این موضوع مخالفم یا موافقم .

مهارت نه گفتن :

برای همه ما موقعیت هایی پیش می آید که نمی توانیم به درخواست کسی راحت «نه» بگوییم . ممکن است او فرد بزرگتری باشد که برای او بسیار احترام قائل هستیم یا دوستی باشد که ارتباط بسیار نزدیکی با او داریم و نمی خواهیم با «نه» گفتن او را ناراحت کنیم . این موقعیت ها تا حدودی طبیعی است . ولی اگر این موقعیت ها زیاد تکرار شود و ما احساس کنیم در اکثر مواقع نمی توانیم در مقابل خواسته های نابجای «نه» بگوییم ، آن وقت برای ما مشکل ایجاد می شود .

افرادی که نمی توانند «نه» بگویند ، با دیگران همیشه موافقت می کنند ، خواسته های خود را مطرح نمی کنند ولی خواسته های دیگران را به راحتی می پذیرند . ممکن است خودشان هم از این موضوع ناراحت باشند و فشارهای زیادی را تحمل کنند .

 آنها ممکن است نیاموخته باشند که حق دارند در بعضی موقعیت ها طبق خواسته ی خود عمل کنند و مجبور نیستند ، همیشه با دیگران موافق باشند آنها نمی توانند آن طوری که خودشان می خواهند و صلاح می بینند زندگی کنند چون همیشه مجبورند بخاطر رضایت دیگران زندگی کنند و آنها را راضی نگه دارند . این افراد ممکن است در موقعیت های پر خطر برای خود دردسر درست کنند . مثل کسانی که تمایلی به سیگار کشیدن یا استفاده از مواد مخدر ندارند ولی اگر در موقعیتی قرار بگیرند که دوستانشان به آنها پیشنهاد کنند ، آنها «نه» نمی گویند و طبق خواسته ی دیگران عمل می کنند .

اگر ما درباره ی خواسته های دیگران خوب فکر کنیم و سپس قاطعانه «بلی» یا «نه» بگوییم به آنها نشان داده ایم که به درخواست آنها اهمیت می دهیم ولی در زندگی ما ارزش هایی حاکم است که ما طبق آنها رفتار می کنیم و نمی توانیم هر درخواستی را بپذیریم .

اگر این چنین رفتار کنیم بتدریج دیگران هم یاد می گیرند که درخواست های خلاف ارزش های ما نداشته باشند . به اصطلاح حد وحدود ارتباط ما با دیگران مشخص می شود و در ارتباط با اطرافیان خود کمتر دچار مشکل می شویم .

وقتی کسی از ما درخواستی دارد :

اولین گام این است که بدانیم نظر واقعی ما درباره ی درخواست او چیست و چه دلیل و برهانی برای رد یا پذیرش آن داریم .

دومین گام این است که نظر خود را محترمانه به او اعلام کنیم .

سومین گام این است که اگر لازم است دلیل و برهان خود را نیز برای او توضیح دهیم .

راه های «نه» گفتن :

بعضی اوقات ما می توانیم براحتی «نه» بگوییم و قضیه تمام شود ولی در بعضی موقعیت ها «نه» گفتن به طور مستقیم کار ساده ای نیست و مجبوریم به شیوه های غیر مستقیم «نه» بگوییم . در چنین مواقعی می توانیم از شیوه های زیر استفاده کنیم .

راه های «نه» گفتن ؛

«نه» گفتن ساده ……… نه یا خیلی ممنون

گفتن مسائل همانگونه که هست ……… نه ممنونم ، دوست ندارم …

بهانه آوردن ……… نه ممنونم ، عجله دارم باید بروم یا …

طفره رفتن ……… نه ممنونم ، حالا نه ، شاید بعد

عوض کردن موضوع ……… نه بگوئید و سپس از موضوع دیگری حرف بزنید مثلاً نه ممنونم راستی دیشب مسابقه فوتبال را دیدی؟

تکرار کردن ……… نه و پاسخ منفی خود را تکرار کنید نه خیلی ممنونم ، نه ، اصلاً ، علاقه ای ندارم ، نه . …

دور شدن ……… بگوئید نه و بروید.

بی اعتنایی ……… شخص مورد نظر را نادیده بگیرید .

اجتناب از موقعیت به موقعیتی که احتمال دارد چنین در خواست هایی از شما بشود نروید .

انواع مهارت «نه» گفتن :

۱ – «نه» گفتن به خود : «نه» گفتن به موقعیت هایی است که به هر شکلی سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی ما را تهدید می کند و ما را از دست یابی به اهداف زندگی باز می دارد .

۲ – «نه» گفتن به دیگران : رد درخواست ها و پیشنهادهای دیگران زمانی که درخواست ها برای ما مشکلات جدی ایجاد می کنند . این «نه» گفتن به دیگران زمانی است که خواست های فرد و تمایلات فرد با خواست های دیگران منافات پیدا می کند ، فردی که تمایلات و خواسته های خود را ترجیه می دهد ، ناچار است مقابل خواسته های دیگران مقاومت کند .

اهمیت «نه» گفتن :

۱ – مهارت «نه» گفتن یکی از لازمه های آرامش فرد در زندگی شخصی و اجتماعی اش است .

۲ – در قاطعیت ، قدرت ، شجاعت ، مهارت هایی چون «نه» گفتن مورد نیاز است .

۳ – با یاد گیری این مهارت فرد قادر خواهد بود با احترام ، قدرت و آرامش به خواسته های غیر منطقی خود و دیگران «نه» بگویید . در این رفتار فرد درخواست ها ، پیشنهادها ، تحمیل ها و موقعیت های ناخوشایند اطرافیان خصوصاً دوستان را به شکل قاطعانه و منطقی رد می کند .

" اگر «نه» اول را با جرات بگوئیم ، اسیر بله همراه با تعارف نمی شویم "

سن «نه» گفتن : کودکان در سنین خاصی ویژگی هایی دارند که اندکی متفاوت از ویژگی های آنها درسال های دیگر زندگی است . در حدود سنین چهار ، پنج سالگی تمایل دارند استقلال بیشتری داشته باشند . مقابل خواسته های دیگران مخالفت و به عبارتی با والدین لجبازی می کنند .

 این دوره سنی به سن «نه» گفتن معروف است . بطوری که رفتار معکوس به نحوی در اکثر عملکردهای کودک دیده می شود و او به نحوی می خواهد خلاف خواسته والدین خود عمل کند .

این ویژگی ها بطور طبیعی در این سنین آغاز می شوند و می توان گفت : تمرینات اولیه ای برای پیدا کردن مهارت های مرتبط در سنین بزرگسالی هستند مشابه به این حالت را ما یکبار دیگر در دوره ی نوجوانی مشاهده می کنیم .

نقش فردیت فرد در اعتیاد :

در جوامع سنی در ساختارها پهنه دامنه و در محل های جامعه پذیری مانند خانواده و مدرسه تاکید بر ارزش های جمعی می شود و نه فردی که این امر مزایا و معایبی دارد ؛

معایب :

یکی از معایب آن محدود شدن فضا برای شکل گیری شخصیت فردی است . فردی که درچنین محیطی پرورش پیدا می کند نمی تواند به سادگی نه بگوید . مهارت نه گفتن درست از همین جا سر چشمه می گیرد یعنی در خانه . جامهع شناسان و روان شناسان تاکید می کنند که فرد باید مهارت نه گفتن را در خود تقویت کند فردی که می خواهد نه بگوید باید منتظر واکنش شدید اطرافیانش باشد .

 

یک جامعه شناس می گوید : بر اساس مطالعاتی که انجام گرفته ۷۰ % افرادی که در جوانی معتاد می شوند مهارت نه گفتن نداشته اند . علت آن فقدان مهارت نه گفتن و ترس از تمسخر دوستان ناشی می شود که در گروه نوجوانان بیشتر قابل توجه است .

دلایل عدم «نه» گفتن در نوجوانان و جوانان :

۱ – ذهن محاسبه گر ، ترس و تجربه ای دارد که بهتر است نه را بگوید از طرف دیگر به او یاد نداده اند فرد از خانه تا آموزش و پرورش ، تربیت اش جوری نیست که در مقابل یک گفته معلم نه بگوید یا استدلال ورزی کند . در حالی که تربیت صحیح این است که یک جاهایی هم بتواند با استدلال ورزی ابراز وجود کند .

۲ – چون شعاع اعتقاد قوی نیست روی این اصل فرد نمی تواند برود جلو و ابراز وجود کند . اعتراض کند ، در عقیده اش و وجودش پایداری کند بر عکس زود تسلیم سرنوشت می شود .

۳ – نوجوان و نوجوانی که نتوانسته ابراز وجود کند ، فردا کنکور می دهد و قبول نمی شود . دو تا دوستش جمع می شوند و می گویند بیا بزن تا روشن شوی ، نمی تواند نه بگوید ، می گویند بچه ننه است و برای اینکه یاد گرفته همه جا منفعل باشد نتواسته حل مسئله کند و اسمش را شکست می گذارد

۴ – عامل دیگری که باعث عدم «نه» گفتن می شود این است که اجازه اعتراض، ابراز وجود ، انتقاد ، استدلال و حتی حمله به کودک نوجوان و جوان در خانواده و جامعه و مدرسه و دانشگاه داده نمی شود حتی آموزش داده نمی شود که چگونه انتقاد ، اعتراض یا حمله کند .

۵ – حق انتخاب ، آزادی بیان به کودک نوجوان و جوان در درون خانواده داده نمی شود .

۶ – در درون خانواده ، جامعه ، مدرسه ، دانشگاه ، احترام ، شخصیت ، کرامت ، بهاء به کودک ، نوجوان و جوان داده نمی شود . وجود بی احترامی ، خوشونت ، استفاده از کلمات آتش افروز ، محنت ها ، گیرداده ها و فشارهای روحی روانی زیاد است و باعث می شود که جوان نتواند نیازهای خود را بیان کند . فضا بسته است ، محدود دیکتاتوری حاکم است لذا سعی می کند نیازهای خود را به طریقی دیگری در خارج از خانواده برآورده کند .

روش های تقویت مهارت های« نه »گفتن :

۱ – مشخص کردن اهداف و برنامه ها .

۲ – اعتماد بنفس و عزت نفس و آستانه تحمل و صبر خود را تقویت کنید .

۳ – موانعی که بر سر راهتان می بینید شناسایی کنید .

 

4 – برای تمرین این مهارت بهتر است از مواردساده تر شروع کنید . مثلاً اگر در زمان مشخص تصمیم به درس خواندن دارید در آن زمان درخواست دوستان را برای رفتن به سینما رد کنید .

۵ – مهارت نه گفتن را از افراد نزدیک ، دوستان و اعضای خانواده شروع کنید تا اعتماد بنفس شما تقویت شود .

۶ – نه گفتن به این معنا نیست که شما آن شخص را دوست ندارید ، فقط مفهوم آن رد خواهش اخیر او باشد .

۷ – در مسائل مربوط به سلامتی نه گفتن به نفع شماست . نه گفتن به دوستانی که به شما پیشنهاد مصرف سیگار یا مشروبات الکلی می دهند .

۸ – احساسات خود را در تعامل با دیگران و بسته به اعمال آنها صریح بیان کنید. مثلاً در برابر دوستی که سیگار مصرف می کند به صراحت بگوئید «مصرف سیگار به انسان ضرر می رساند» .

9 – همدلی کنید . اگر نیازهای دیگران را درک کنید و بپذیرید آنان بیشتر مایل به پذیرفتن خواسته های شما خواهند بود . مثلاً اگر یکی از دوستان شما به دلیل قرار گرفتن در شرایط سخت به مصرف سیگار روری آورده به او بگوئید که شرایط او را درک می کنید و راه حل های منطقی را به وی پیشنهاد دهید .

 

چگونه و به چه شکلی منطقی «نه» بگوئیم :

۱ – روش مستقیم و ساده : خیلی مختصر و به دور از هر گونه دلیل تراشی مخالفت خود را اعلام کنید .

۲ – روش بازتابی : علاقمندی خود را نسبت به طرف مقابل اعلام کنید ، اما بگوئید در حال حاضر شرایط پذیرش آن درخواست را ندارید .

۳ – گفتن «نه» همراه با دلیل : دلیل خود راکوتاه و واقعی عنوان کنید و از ارائه جزئیات پرهیز نمائید .

۴ – پیشنهاد جدید : با جایگزین کردن یک پیشنهاد جدید ، پیشنهاد ناخوشایند را رد کنید .

۵ – «نه» گفتن همراه با کمک به او برای انجام کار : به درخواست کننده نشان دهید برای انجام کاری دیگر آمادگی دارید و رد کردن این مورد خاص به منزله رد تمام موارد نیست . مثلاً «نمی توانم تحقیق و تکلیف تو را انجام دهم اما اگر کتاب یل منابعی خواستی می توانم در اختیارت بگذارم» .

6 – تکرار نظر مخالف بدون هرگونه دلیل و توجیه : افرادی که قاطعیت کمتری دارند معمولاً درگیر این باور غلط هستند که در صورت عدم قبول درخواست دیگران ، پیامدهای بدی برای آنان ایجاد خواهد شد . در حالی که افراد قاطع برای عدم پیروی از دیگران پیامدهای مثبتی را تصور می کنند . بنابراین تغییر باورهای غلط و انتظارات افراد پیش نیاز رفتار قاطعانه هستند .

راهکارها :

۱ – اولین مسئله تربیت صحیح خانواده و آموزش و پرورش است . پس باید عوض شود و برای این باید بگوئیم کسی که از خودش ابراز وجود می کند ، خود پنداری قوی دارد ، باید به او پاداش بدهید .

پاداش = خود پنداری قوی + ابراز وجود

۲ – بالابردن آگاهی آگاه شدن به حقوق خود و دیگران ، آگاهی از مراحل رشد کودک و نوجوان و جوان و بر مبنای این آگاهی و ویژگی های دوران کودکی ، نوجوانی و جوانی که رفتار خاص خود را دارد بر خورد کنیم .

۳ – تقویت مثبت انرژی مثبت فضای آرامش و آسایش وصلح و صفا ، رعایت کرامت انسانی و اخلاقی و تربیتی همراه با ارائه و اجازه ابراز وجود ، انتقاد کردن ، استدلال نمودن و در پایان پاداش دادن به کودک ، نوجوان و جوان .

بگوییم : شاد و پر انرژی باشید – خدا قوت .   نگوییم : خسته نباشید .

بگوییم : خوب عالی هستم .    نگوییم : بد نیستم .

بگوییم : مسأله را خودم حل می کنم . نگوییم : مسأله به تو ربطی نداره .

بگوییم : حتماً موفق می شوم .

نگوییم : موفقیت در این مورد سخت است.

بگوییم : من سالم و بانشاط هستم .     

نگوییم : من مریض وغمگین نیستم .

بگوییم : خدا سلامتی بده .      

نگوییم : خدا بد نده .

بگوییم : راست می گی؟ راستی؟        

نگوییم : دروغ نگو .

بگوییم : سرم شلوغ است .     

نگوییم : مشکل دارم .

بگوییم : ان شاا…وقت دیگر .

نگوییم : اصلاً حوصله ندارم .

بگوییم : هدیه برای شما .       

نگوییم : قابل ندارد .

بگوییم : طول می کشد تا یاد بگیری .  

نگوییم : هیچ وقت یاد نمی گیری .

بگوییم : لطفاً آرام باش .        

نگوییم : داد نزن .

بگوییم : شما را در شا دی ها ببینیم .  

نگوییم : غم آخرتان باشد .

بگوییم : در فرصت مناسب در خدمت شما خواهم بود

نگوییم : گرفتارم .

بگوییم : مواظب باش .          

نگوییم : منتظرتم ، تو را می بینم .

بگوییم : من به اهدافم خواهم رسید .

نگوییم : من نمی توانم به اهدافم برسم .

بگوییم : ان شاا… وقت دیگر.  

نگوییم : اصلاً حوصله ندارم .

بگوییم : من ترجیح می دهم .

نگوییم : من باید اینکار را بکنم .

بگوییم : صد در صد خواهد شد .

نگوییم : ای کاش می شد .

بگوییم : دوست ندارم .          

نگوییم : متنفرم .

بگوییم : این کار را بعدها انجام می دهد .

نگوییم : دچار یأس شدم ، امیدی ندارم .

بگوییم : آسان نیست . نگوییم : دشوار است .