دوره های حساس رشد

سیمین دخت گرجی نژاد/ آموزگار استثنایی

مقدمه کلی رشد

رشد جریانی مرحله ای و پوسته است:رشد پیوسته است و نه ناپیوسته.مراحلی که برای رشد اشاره می شود جدا از هم نیستند بلکه مانند یک خطی از یک نقطه شروع و بدون تمایز ادامه می یابد.تقسیم بندی دوره های مختلف زندگی بر اساس نوع دیدگاه و زمینه های مطالعاتی در رشد صورت می گیرد.به طور کلی و با توجه به ویژگیهای مشترک و تکالیف یکسان انسان در دوره های مختلف سنی می توان رشد انسان را در۹مرحله یا دوره مطرح کرد:(سنینی که برای هر کدام از مراحل اشاره می شود صرفا تقریبی است)

۱٫پیش از تولد انعقاد نطفه تا تولد

۲٫کودکی۱،دو تا شش سالگی

۳٫کودکی۲،شش تا دوازده سالگی

۴٫نوجوانی دوازده تا بیست سالگی

۵٫جوانی بیست تا سی سالگی

۶٫میانسالی سی تا پنجاه سالگی

۷٫پختگی پنجاه تا شصت و پنج سالگی

۸٫پیری شصت و پنج سالگی به بعد

رشد دارای الگوهای قابل پیش بینی است.(الف-قانون سری-پایی ب-قانون مرکزی-پیرامونی)

براساس قانون سری-پایی رشد انسان ابتدا از سر شروع و در نهایت در پا خاتمه می یابد.کودک تازه متولد یافته ابتدا در سر رشد می کند و بعد از رشد گردن می تواند سر خود را نگهدارد.و بعد از رشد عضلات شانه،شکم و کمر است که می تواند بخزد و بنشیند.آنگاه که رشد کافی در عضلات پا را کسب کرد قادر به ایستادن و سپس راه رفتن می شود.

تفاوتهای فردی در رشد:تنوع زیادی از نظر رشدی در میان افراد وجود دارد.این اصل به مفهوم تفاوتهای فردی در میان انسان ها اشاره می کند.همچنانکه می دانیم ویژگیهای ژنتیکی هر انسان منحصر به فرد می باشد لذا هر فرد با توجه به همان ویژگیها و تاثیر محیط می تواند شکل واحدی در رشد داشته باشد با اینحال برای راحتی در تحقیقات و ارائه الگو به یک سطح در رشد اشاره می شود که ما باید در تعمیم دهی دچار خطا نشویم،و این نکته را در نظر بگیریم همیشه یک فرد دارای ویژگیهای مخصوص به خود می باشد اگرچه در خیلی از ویژگیها با گروه خود مشترک باشد.

۱٫نباید انتظار داشت تمام کودکان همسن،شیوه رفتار معینی داشته باشند.

۲٫تفاوتهای فردی،اعتبار و مسئولیت و ویژه ای برای هر فرد ایجاد می کند و به او وجود مستقل می بخشد.

۳٫برای تربیت کودکان نمی توان از روش های مشابه استفاده کرد.

رشد دارای ابعاد مختلف و فرایندی پیچیده است.۱)رشد جسمی و حرکتی۲)رشد روانی(شناختی،عاطفی،اجتماعی،اخلاقی)

دوره های حساس در رشد:تغییرات بیشترین تاثیر کمی را زمانی بر ویژگی دارند که در حال سریعترین تغییر خود باشد و کم ترین تاثیر در ویژگی در زمان کمتر تغییر آن است.این اصل به مفهوم وجود دوره های حساس در زندگی اشاره دارد،مانند رشد قد در زیر یک سال و وجود امکانات محیطی از جمله تغذیه مناسب می تواند در افزایش آن تاثیر داشته باشد.

هرگونه وقفه ای که در تداوم رشد بوجود آید معمولا به عوامل محیطی مربوط است:رشد معمولا با همان سرعتی که شروع شده پیش می رود.

کودکانی که زود به حرف می آیند و یا زود به راه می افتند معمولا و احتمالا در مقابل با کودکانی که دیر به حرف می آیند و یا دیر به راه می افتند در بزرگسالی باهوش ترند.

وراثت و محیط هر دو در رشته تاثیر دارند:تحقیقات روانشناسان رشد نشان داده است که وراثت(آمادگیهای ارثی که از طریق ژن به فرزندان انتقال می یابند)و محیط(فراهم بودن امکانات لازم جهت افزایش توانمندیهای کودک)می تواند در وضعیت آینده کودک تاثیر داشته باشد.

دوره حساس رشد

دوره حساس برای بیشتر توانمندی های انسان تا قبل از ورود به دوره دبستان پایان می پذیرد یا به درجه پایین تری از میزان حساسیت نورون های مغزی می رسد.توانمندی های از قبیل بینایی،شنوایی،کنترل عاطفی و روش های پاسخگویی به محرک ها تا حد بالایی در انتهای دوره اوان کودکی به پایین ترین درجه حساسیت مغز می رسند.سایر ساحت های رشدی همانند رشد زبان،مهارت های عددی و ریاضی و مهارت های روابط اجتماعی هم در این دوره از بالاترین درجه حساسیت مغز نسبت به دوره های دیگر در زندگی برخورداراند.به طور مثال در دو سالگی کودکانی که مادرشان با آنها با کیفیتی مطلوب تعامل کرده اند یعنی واژه گزینی کرده اند و عواطف را با زبان تلفیق نموده اند،تا۸برابر بیشتر از کودکانی که مادرنشان تعامل کلامی اندکی با آنها داشته اند،دامنه واژگانی شان رشد نموده است.نکته قابل ملاحظه یافته های علمی نشان می دهد که توانمندی کنترل عواطف در ۳ سال اولیه زندگی انسان تا حد زیادی به واسطه کیفیت تعاملات با بزرگسال رقم می خورد و این زیربنای مهارت های اجتماعی مهم فرد-از قبیل توفیق در ایجاد و نگهداشت روابط اجتماعی،مهارت های زندگی و کنترل خشم و هوش عاطفی و انطباق با شرایط-در آینده است.

جدول دستیابی به۶دوره مهم حرکتی توسط سازمان جهانی بهداشت

 

ویژگی و توانایی های کودکان در دوران رشد

توانائی چنگ زدن از حدود۶ماهگی به بعد،یعنی زمانی که بین حرکات دست و چشم هماهنگی به وجود آمده است،دیده می شود.چنگ زدن کودک ابتدا ناشیانه و با استفاده از کف دستش است ولی از یک سالگی به بعد کودک این کار را با مهارت بیشتر و چنگ زدن با انگشتان انجام می دهد.اما راه رفتن کودک از وقتی آغاز می شود که کودک بتواند سرخود را راست نگه دارد که حدودا در سه ماهگی خواهد بود.سپس با کمک دیگران به مدت کوتاهی بنشیند(۵ماهگی)و بدون کمک دیگران به مدت کوتاهی بنشیند(۷تا۸ماهگی)،به کمک دیگران بایستد(۸تا۹ماهگی)،بدون کمک دیگران چند قدم راه برود(۱سالگی).به طورکلی مهارت راه رفتن در کودکان در حدود۱۵ماهگی مشاهده می شود.

رشد ادراکی و شناختی:در هنگام تولد حس بویائی و شنوائی نسبتا حساس و فعال هستند ولی حس بینائی ضعیف است.نوزاد می تواند یک شی را تنها تا فاصله ۶متری در حوزه بینائی خود قرار دهد اگرچه در هر فاصله ای آن را تیره و تار می بیند اما این توانائی در اولین ماه ها به سرعت رشد می کند تا جائی که کودک در ۶ماهگی فاصله ۶۰متری و در یک سالگی فاصله۱۲۲متری را مانند یک فرد بزرگسال می بیند.

البته این رشد بیش تر تحت تاثیر رشد مغز است تا رشد چشم.

کودک در۸تا۹ماهگی به این توانائی شناختی می رسد که بداند اشیاء و انسان ها حتی اگر حس نشوند(دیده و شنیده نشوند)وجود دارند.

ظرفیت حافظه انسان کلامحدود است ولی در۲سال اول تولد به سرعت رشد می کند.ثبت اطلاعات با سهولت بیشتری صورت می گیرد ولی بازیابی اطلاعات در برخی اوقات دشوار است.

در یک سالگی کودک می تواند یک یا دو کلمه بگوید و در ۲سالگی قادر است با جملات کوتاه صحبت کند.کودک در ۲۱ماهگی می تواند اولین جمله دو کلمه ای را بگوید و این توانائی در ۲۴ماهگی به جملات چندکلمه ای برسد.

رشد هیجانی و اجتماعی:هیجانات کودک در ابتدا ساده و به صورت گریه ظاهر شده ولی به تدریج پیچیده تر می شوند.احساس امنیت از نیازهای عاطفی و اجتماعی اولیه کودکان است که باید دراین دوره تامین شود.در عین حال باید توجه داشت که حمایت بیش از اندازه همانند عدم حمایت موجب می شود که کودک به توانائی های خود شک کند و اعتماد به نفس لازم را به دست نیاورد.دلبستگی بین کودک و والدین به ویژه مادر این احساس امنیت و آرامش را فراهم می کند.

دوره کودکی اول(۲تا۶سالگی)

در دوره کودکی اول،رشد زیستی-اجتماعی در جنبه های مختلف اتفاق می افتد از جمله شکل،قیافه و اندازه کودک تغییر زیادی می کند به نحوی که مثلا کودک ۶ ساله نمی تواند عکس دوره قبل خود را تشخیص دهد.همچنین سیستم عصبی مرکزی کودک نیز رشد می کند.این تغییرات به او اجازه می دهد که رشد و شناختی مناسب داشته باشد و بر محیط خود تسلط پیدا کند.مهم ترین تغییرات رشدی در این دوره عبارتند از:

رشد جسمانی:در این دوره کودکان عموما لاغر به نظر می آیند زیرا قسمت پائینی بدن آن ها(تنه و پاها)نسبت به قسمت بالائی آن(سر و صورت)رشد بیشتری پیدا می کند.

افزایش مداوم و پیوسته ای در قد و وزن کودک پدیده می آید به نحوی که تناسب بدنی کودک کم و بیش مانند بزرگسالان می شود.در این دوره هر سال به طور متوسط حدود ۷سانتی متر به قد و حدود ۲کیلوگرم به وزن کودک اضافه می شود.به طوری که در ۶سالگی یک کودک متوسط ۲۱کیلوگرم وزن و۱۱۷سانتی متر قد دارد.

رشد مغز با سرعت بیشتری نسبت به بخش های دیگر بدن ادامه پیدا می کند.در۵سالگی وزن مغز به حدود۹۰درصد زمان بزرگسالی خود می رسد.سلول های عصبی در مغز با درحالت گوناگونی دارای میلین می شوند و سرعت ادراکات حسی در کودکان بیشتر می شود ولی هنوز هماهنگی بین دو نیمه مغز به طور کامل برقرار نشده است.

مهارت های حرکتی:کودکان از۲تا۶سالگی اگرچه لاغرتر می شوند ولی قوی تر می شوند و رشد طبیعی مغز این اجازه را به آن ها می دهد که کنترل و هماهنگی بیشتری هم بین اعضاءمختلف بدن آن ها و هم بین آن ها و محیط اطرافشان به وجود می آید.

طی این فرآیند کودکان با سرعت و توازن بیشتری حرکت می کنند و مهارت های حرکتی درشت آنها نظیر دویدن،بالارفتن و پریدن به مقدار قابل ملاحظه ای بهبود پیدا می کند و این تغییرات به خوبی در حرکتشان در هنگام بازی قابل مشاهده است.در۵سالگی اغلب کودکان می توانند سه چرخه سواری کنند،از نردبان بالا بروند،توپ را پرتاب کنند،آن را با دست بگیرند و یا با پا بزنند و در هرکجا که باشند(در خانه و کودکستان)معمولا این مهارت های خود را می آزمایند.مهارت های حرکتی ظریف به ویژه با دستان و انگشتان برای کودکان قبل از دبستان دشوارتر از مهارت های حرکتی درشت است.اعمال حرکتی مثل ریختن آب از پارچ به لیوان،بریدن یک قطعه کیک با چاقو یا چنگال،بستن دکمه،بستن بند کفش،استفاده از مداد و مانند این ها به تلاش و تمرکز بسیار کودک نیازمند است و به همین دلیل برایش انجام آن ها در این سن سخت است.از طرف دیگر انگشتان کوتاه و چاق دلیل دیگری برای عدم پختگی در فعالیت های حرکتی ظریف است.

مهارت های حل مسئله و حافظه نیز در دوره رشد می کند و آن ها این کفایت و اطمینان را به دست می آورند که نسبتا مستقلانه رفتار کنند پس می توان به آن ها اعتماد کرد که خیلی از کارها را خودشان انجام دهند.مثلا خودشان صبحانه بخورند و حتی در تغذیه و لباس پوشاندن به بچه های کوچک تر کمک کنند.کودکان۶ساله می توانند عواطف و هیجان های خود را نسبت به والدین و دوستان بدون زیاده روی و تمسک به خود محوری نشان دهند.در این دوره تفاوت های جنسی و نقش جنسی(رفتار پسرانه و دخترانه)برای کودکان مطرح می شود.

ویژگی های کودکان پیش دبستانی

هفت سال اول زندگی کودک،یعنی سنین پیش دبستانی،پایه و اساس شخصیت او را تشکیل می دهد و اگر این دوره آن گونه که پیامبرخدا فرمودند با عطوفت و مهرورزی همدلی و همراهی،غلیان و فوران احساسات خوشایند،محبت پذیری و اقتدار عاطفی کودکان همراه باشد،قوی ترین،سالم ترین و متعادل ترین ستون های تکوین شخصیت پی ریزی می شود و این قبیل بچه ها بیشترین آمادگی روانی و ذهنی را برای یادگیری(هفت سال دوم)می یابند و آمیزه ای از محبت پذیری و آموزش پذیری،آنان را برای دوره مشورت پذیری و رایزنی با بزرگ ترها(هفت سال سوم)آماده می کند.

از نظر مربیان این دوره می تواند مقدمه خوبی جهت آموزش مهارتهای ساده باشد.کنجکاوی زیاد و تقلید صریح از گفتار و کردار بزرگسالان توجه و دقت بیشتر والدین و مربیان را می طلبد.چرا که کودکان کوچکتر حرکات و رفتارهای بزرگسالان را مورد دقت قرار می دهند و به یک درک باطنی از الگوی بزرگسالان خود و احساسات آنها نسبت به خود می رسند رفتارهای غیراخلاقی و ناهنجار و یا برخوردهایی توام با بی مهری و کم توجهی تاثیر نامطلوبی بر شخصیت کودک خواهد داشت.

بطور کل می توان گفت این دوره یکی از دوره های حساس زندگی کودک و مقدمه ای برای ورود به دنیایی بزرگتر است.دادن تکالیف بیش از توان کودک برقرار نمودن انضباطی خشک،سیادت را از کودک می گیرد اگر در این مرحله به فرمایش پیامبر اکرم(ص)کودک را بزرگ بشماریم و اجازه دهیم مطابق میل خود به تفریح و سرگرمی بپردازد در دوره های بعدی هم حتما کودکانی اطاعت پذیر خواهیم داشت.

چند ویژگی روش مونته سوری در کار با کودکان پیش دبستانی

قبل از همه بخشی از آخرین سخنرانی دکتر مونته سوری در هندوستان را با هم می خوانیم:"هدف ما در این دوره،یافتن روش مستقیم تر برای ارایه ی فرهنگی غنی تر به نسل های آینده بود.ما شما را متقاعد می کنیم فرهنگی که به جوانان ارایه می شود،کافی نیست،خیلی بیشتر از این ها می توان عرضه کرد.

به عبارت دیگر فرهنگ ارایه شده می تواند نوع وسیع تری باشد.تنها کافی است با سبکی دیگر ارایه شود و هدف ما هم همین است.ما به روشی تجربی در طی زمان آینده می توانیم به شما نشان دهیم چگونه این روش جدید بیشترین مزیت را برای ادیشه ی کودک دارد.این جریان نه تنها خسته کننده نیست،بلکه محرکی برای نیروهای روانی او است.

این تلاش چیست؟تلاش یعنی صرف بیشتر انرژی روانی یا هر انرژی دیگر،یعنی تقلید و تمرین کردن استعدادها،بیش از آن چه فرد فکر می کند در حد توان اوست.تلاش یعنی حرکت فراتر از قدرت.هنگامی که کودک مانعی در فعالیت خود نمی بیند،آماده است خیلی بیشتر از آن چه انتظار داریم کار و فعالیت کند.زیرا با این تمرین فکری سخت است که خود را رشد می دهد و این رشد نه خستگی است،نه تنبلی و نه راحتی.فعالیت حیاتی رشد مداوم است و او هرگز خسته نمی شود.در هرحال،قانونی که برای تمام دوره های زمانی رشد صادق است این است که بیشترین تلاش از یک نیروی محرک آنی منشا می گیرد که به بیشترین میزان رغبت و انگیزه منتهی می شود.بنابراین باید هدف ما این باشد که این تلاش درونی را پرورش دهیم."29مارس۱۹۴۴

خود انضباطی یا آموزش انضباط درونی فرد

موضوع خود انضباطی،از موضوع های پایه ای آموزش زندگی عملی در روش مونته سوری است.این آموزش به کودک فرصت یادگیری بهتر و استفاده ی بهتر از فرصت ها برای هرگونه آموخته ای را می دهد.مهمترین بخش آموزش،در خود انضباطی کودکان،تحریک حس درونی آن ها برای اندیشیدن درباره ی نوع عمل کردشان است.

برای کودکان باید مشخص شود دلیل انضباط چیست و چرا آنان باید هرکاری را با برنامه و آرامش خاص انجام دهند.کودکان باید متوجه شوند بی نظمی،جنجال و نداشتن برنامه ریزی چه ضررهایی به آن ها می رساند.پایه ریزی انضباطی در کودک سبب می شود اعتماد به نفس خود او افزایش یابد.قدرت تفکر او تقویت شده و مهم تر از همه این که کودک زودتر به هدف از پیش تعیین شده ی خود برسد.

این امر سبب خود تشویقی او شده و لذت کارش را چندین برابر می کند،زیرا سرعت عمل او به دلیل برنامه ریزی قبلی بیشتر بوده است.کودک با آموختن انضباط درونی،پی می برد خودش باشد نه یک عروسکی که بزرگترها برای او تصمیم می گیرند.او می آموزد سکوت کند و در فرصت سکوت درباره ی فکر کند و انتخاب گر باشد.

او می آموزد حقوقی دارد و باید به ان احترام گذاشته شود دیگران نیز دارای حقوقی هستند که برای او قابل احترام است.او یاد می گیرد می تواند مستقل عمل کند.هر چند در بسیاری اوقات گروه می تواند کمک خوبی برای پیشبرد اهدافش باشد،این اوست که انتخاب می کند تنها کار کند و یا با دیگران.این امر سبب می شود کودک احساس شخصیت کند و به بزرگترهای خود احترام بگذارد.هم چنان که به کوچکترها اهمیت می دهد و در صورت لزوم راهنمای آن هاست.او می داند اگر گروهش شکست بخورد،خودش هم شکست خورده است.

کودکان در کلاس های مونته سوری با احساس صمیمیتی که در جو موجود است،تلاش می کنند سلامت جامعه ی کوچک خود را حفظ و در افزایش آن بکوشند.تمامی این اتفاق ها نیازمند هدایت اولیه ی کودکان به وسیله ی مربی آشنا به روش و علوم مونته سوری است.

این مربی با توانایی خاص خود و با پایه ریزی مناسب یکی دو ماه ابتدای سال قادر خواهد بود بقیه ی سال را با آرامش کامل همراه کودکان و بدون دغدغه ی فکری سپری کند و در پایان سال بازدهی عملی بسیار خوبی داشته باشد.وقتی کودک لذت انضباط در هر کاری را درک کند،بسیار راحت می تواند پذیرای آن شود.یک مربی می تواند به جای تهدید کودکان و رفتار دیکتاتورانه با کودکان،به گونه ای برخورد کند که کودک برای تغییر رفتار خود تشویق و ترغیب شود.

همه ی انسان ها کمال گرا هستند و از زیبایی خود لذت می برند.کودکان هم این لذت را تجربه می کنند.برای مثال اگر کودکی با چهره ای ژولیده و بی نظم به کلاس بیاید،مربی می تواند به جای تهدید او به گونه ای رفتار کند که کودک ترغیب به انضباط شود.برای این کار مربی می تواند در آینده نگاه کند و درباره آرایش و دندان خود حرف بزند.در این صورت کودک هم که دوست ندارد خود را ژولیده و نامنظم ببیند،تلاش می کند تا مشکل را حل کند.به این ترتیب کودک خود معلم خود می شود،برای خود برنامه ریزی کرده و به آن عمل می کند و از عمل خود لذت می برد.

خصوصیات کودکان۶-۳سال(پیش دبستانی)

خصوصیات جسمانی:

۱٫کودکان این گروه افرادی هستند پر جنب و جوش،دارای ماهیچه های بزرگ،رشد کنترل بدنی خوب و با انرژی فراوان.

۲٫ماهیچه های بزرگ رشد یافته تر از ماهیچه های انگشتان و دستهای آنهاست.

۳٫تمرگز بر اشیاء کوچک برایشان مشکل است.

۴٫استخوان های محافظ مغز هنوز نرم هستند.

۵٫پسرها در عین رشد جسمانی بیشتر و جثه بزرگتر در مورد کارکردن با چیزهای کوچک دیرتر از دخترها به مهارت می رسند.

۶٫اغلب عادت به استفاده از یک دست(۹۰درصد دست راست)را دارند.

۷٫نمی توانند به مدت طولانی ساکت و آرام بنشینند.

خصوصیات اجتماعی:

۱٫بیشتر کودکان یک یا دو دست بسار نزدیک دارند،ولی این دوستی ها به سرعت تغییر می کند.

۲٫گروه های بازی معمولا کوچک است و سازماندهی چندانی ندارد و به سرعت تغییر می کند.

۳٫نزاع زیاد اتفاق می افتد ولی معمولا کوتاه است و به سرعت فراموش می شود.

۴٫بازی های نمایشی را دوست دارند و تحت تاثیر نمایش ها و برنامه های تلویزیونی قرار می گیرند.

۵٫آگاهی از نقش جنسی به تدریج در این دوران سنی آغاز می شود و معمولا کودکان این دوره آماده الگوپذیری از نقش های اجتماعی مربوط به جنس خود هستند.

۶٫کودک بیشتر دوست دارد که با دیگران ارتباط برقرار کند و میل زیادی به همکاری دارد.

خصوصیات عاطفی

۱٫عواطف خود را آزادانه و آشکارا ابراز می کنند.

۲٫کودکان به علت روبرو شدن با موقعیت های بسیاری که بیشتر آنها نیز تازگی دارد و نیز به دلیل قوه تخیل فعال ممکن است ترسهای زیادی داشته باشد.

۳٫حسادت دربین آنها تقریبا عادی است.

۴٫لکنت زبان بین کودکان بسیار شایع است.

خصوصیات ذهنی

۱٫خود مداری از ویژگی های این دوره می باشد که به علت خود مداری کودک قادر به درک دیدگاه دیگران نیست.

۲٫مهارت کاملی در زبان دارند.

۳٫قدرت تخیل و خلاقیت به اوج می رسد.

۴٫رشد گویایی در این دوره بسیار سریع است.

۵٫سخن گویی کودک از نظر محتوا به دو صورت تکلم خود مدار و تکلم اجتمایی شده انجام می شود.

تفکر کودک پیش دبستانی شما چه ویژگیهایی دارد؟

-تفکر عینی:

کودک در سنین۳،۴یا۵سالگی معمولا دارای تفکر عینی است.یعنی این که وی آنچه را می تواند لمس،مشاهده و تجربه کند به سادگی درک می کند.بنابراین اگر موضوعی انتزاعی را برایش شرح می دهید باید آن را با مثالهایی عینی درباره تجربیات ملموس زندگی او همراه کنید.مثلا اگر درباره ضرورت رعایت بهداشت و نحوه بروز بیماری در اثر فعالیت میکروبی برایش توضیح می دهید بهتر است از کتاب یا کارتون با نقاشی ها و تصاویر کارتونی از میکروب استفاده کنید و حرفهایتان را با تصاویر عینی و ملموس همراه سازید.

-تفکر سحرآمیز:

کودک در این سنین فکر می کند که اعمال،آرزوها و احساساتش بر حوادث و وقایع اطراف تاثیر می گذارد.علی کودک۴ساله ممکن است تصور کند که بیماری خواهر کوچکتری سارا(ابتلا به گاستروآنتریت)به علت آرزوی وی«کاش سارا اصلا وجود نداشت»شکل گرفته است.اگر علی خوب شود ممکن است فکر کند به علت رفتار بدی که با شما داشته تنبیه شده است،بنابراین در گفتگو با کودکان در این سنین حتما باید از برداشت و درک آنان از وقایع اطرافشان به ویژه در موارد خاص مانند بیماری کودک یا وجود بیماری در اعضای خانواده از آنان سوال کنید و تا حد ممکن،تفکرات غیرمنطقی آنان را که می تواند موجب احساس گناه یا اضطراب آنها شود اصلاح سازید.

-خود محوری:

کودک در سنین پیش دبستانی،تفکر خود محور دارد.وی تصور می کند که مرکز دنیا است و همه حوادث و اتفاقات در جهان برای او رخمی دهند مثلا زمانی که به علی گفته می شود آرامتر بازی کند تا برادر بزرگش بتواند درس بخواند،وی قادر نیست خود را به جای برادرش تجسم کند و رفتارش را به خاطر او تغییر دهد.نه بدین علت که وی خود خواه است،بلکه به این علت که توانایی شناختی لازم برای این کار را پیدا نکرده است تا دریابد هر تجربه ای در دیگران چه احساسی به وجود می آورد.او تنها دنیا را از زاویه دید خود می نگرد.

-زنده پنداری:

کودک در سنین پیش دبستانی،ویژگی های انسانی را به اشیای بی جان نسبت می دهد.بنابراین زمانی که علی در هنگام دویدن،با میز برخورد می کند و به زمین می خورد ممکن است بگوید این میز است که عمدا مجب زمین خوردن وی شده است.

-درک زمان:

کودک پیش دبستانی نمی تواند طول مدت زمان را دقیقا درک کند.وی زمان را در ارتباط با برنامه روزانه اش درک می کند،بنابراین وقتی می خواهید زمان انجام کاری را به او یادآوری کنید نیاز دارد که آن را در رابطه با کارهای روزانه بیام کنید:مثلا«وقتی پدر از سرکار برگردد،به پارک می رویم«کودک مفاهمی زمان گذشته،حال و آینده را درک می کند مثلا ممکن است جملات»وقتی بزرگ شدم»یا«وقتی خیلی کوچک بودم»را به کار ببرد ولی برای درک دقیق تر زمان و دوره های زمانی طولانی نیاز به کمک دارد.مثلا برای اینکه به وی نشان دهید۱۰روز دیگر به مسافرت خواهید رفت،می توانید از یک تقویم بزرگ استفاده کنید و گذشت هر روز را با یک علامت مشخص کنید.

منابع

(۱)اتکینسون،و…(۱۹۸۹)زمینه روان شناسی(براهنی و همکاران ۱۳۷۸)رشد

(۲)احمدی،سیداحمد(۱۳۷۵)روان شناسی نوجوانان و جوانان مشغل

(۳)بیابانگرد،اسماعیل(۱۳۷۷)روان شناسی نوجوانان نشر فرهنگ اسلامی

(۴)سیف،علی اکبر(۱۳۷۷)تغییر رفتار و رفتار درمانی دوران

(۵)پاسخ به سوالات توسط دکتر فضلی

(۶)WHO Multicentre Growth Reference Study GROUP

(7)علیپور مشکانی،مهران-آیین تدریس و روش کلاسداری-۱۳۸۱

(۸)رابرت بیلر-ترجمه پروین کدپور-کاربرد روانشناسی در آموزش-۱۳۸۱

(۹)جمعی از مولفان-روانشناسی رشد-۱۳۸۳

(۱۰)ونیتا کول-ترجمه فرخنده مفیدی-برنامه آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان-۱۳۸۴

(۱۱)شکوهی،غلامحسین-تعلیم و تربیت و مراحل آن-۱۳۷۴

(۱۲)سیف،علی اکبر-روانشناسی پرورشی-۱۳۸۳ روش:مطالعه کتابخانه ای و استفاده از سایت های اینترنتی